W pewnych sytuacjach czynności prawne dłużnika (darowizna, sprzedaż) dotyczące jego składników majątku dokonane przed złożeniem do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości mogą zostać uznane w postępowaniu upadłościowym za bezskuteczne wobec masy upadłości. Znaczy to tyle, że takie czynności dłużnika traktowane są w postępowaniu upadłościowych jakby nigdy nie miały miejsca w stosunku do masy upadłości. Regulacje w tym zakresie zawierają przepisy art. 127 i 128 ustawy – Prawo upadłościowe.
Zgodnie z art. 127 p.u. bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności
prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej.
Darowizna przed ogłoszeniem upadłości
Jak wynika z powyższego przepisu jeżeli dłużnik (przyszły upadły) w ciągu roku przed dniem złożenia do właściwego sądu wniosku o ogłoszenie upadłości przeniósł własność składnika swojego majątku (np. nieruchomość) na inną osobę, to taka czynność prawna jest z mocy samego prawa uważana za bezskuteczną wobec masy upadłości. Jednak wskazany przepis nie dotyczy wszystkich czynności prawnych dokonanych przez dłużnika na rok przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Aby czynność prawna dłużnika mogła zostać uznana za bezskuteczną, przeniesienie własności składnika majątku przez dłużnika na inną osobą musi zostać dokonane nieodpłatnie (darowizna) lub odpłatnie (sprzedaż), ale za cenę w rażącym stopniu zaniżoną w porównaniu do wartości rynkowej danego składnika majątkowego.
Przepis art. 128 p.u. reguluje z kolei sytuację, gdy dłużnik przed dniem złożenia do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości dokonuje czynności prawnej z osobą bliską. Na mocy wskazanego przepisu sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka, uznaje za bezskuteczną czynność prawną, która jest odpłatna i została dokonana w ciągu 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z jedną z osób wymienionych w art. 128 ust. 1-3 p.u tzn. z osobą bliską.
Wskazana wyżej ochrona wierzyciela obejmuje wszystkie odpłatne czynności prawne dokonane przez upadłego w okresie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z jedną z osób wymienionych w art. 128 ust. 1-3 p.u. Przykładowo oznacza to, że jeżeli ojciec (dłużnik) w okresie 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o upadłość sprzedał swojej córce mieszkanie to istnieje ryzyko, że w postępowaniu upadłościowym dojdzie do uznania takiej czynności prawnej za bezskuteczną.
Jak wynika z powyższego, ustawa - Prawo upadłościowe przewiduje dość szeroki zakres ochrony wierzycieli przed skutkami działań dłużników mających na celu „ucieczkę” z majątkiem. Będąc stroną czynności prawnej dokonane z dłużnikiem (przyszłym upadłym), w pewnych wskazanych wyżej sytuacjach trzeba mieć na względzie, że może ona zostać uznana za bezskuteczną w prowadzonych przez sąd i syndyka postępowaniu upadłościowym.